Kan een hond zich schuldig voelen?

Kan een hond zich schuldig voelen?

Er is een vraag die ik regelmatig krijg tijdens het begeleiden van eigenaars met hun hond.

“Kan het zijn dat mijn hond weet dat hij iets fout heeft gedaan?”

of..

” Kan een hond zich schuldig voelen?”

Dan stel ik vaak de vraag: “Geloof jij dat een hond schuld kan ervaren?”. Hierop is het antwoord dan vaak: “Ja, ik denk dat ze dit wel kunnen want mijn hond…”.

Ook op Youtube vind je hier tal van filmpjes over (klik hier), waarbij de eigenaars overtuigd zijn van het feit dat hun hond schuld kunnen ervaren.

Herkenbare situatie

Iedereen herkent ongetwijfeld de volgende situatie wel.

“Je komt terug thuis en nog voor je goed en wel binnen bent, zie je de hond al vanop een afstandje staan. Aan zijn manier van doen merk je al dat er iets niet klopt. Je komt de woonkamer binnen en daar zie je je beste paar schoenen liggen. Helaas, kapot gebeten door je hond tijdens je afwezigheid. Je denkt bij jezelf: ik wist dat hij iets gedaan had wat niet mocht, ik zag het aan zijn “schuldige blik”. Hij weet maar al te goed dat hij iets gedaan heeft wat niet mocht.”

Maar klopt dat wel? Klopt het dat honden weten dat ze iets fout hebben gedaan? Kunnen onze honden een emotie zoals ‘schuld’ ervaren?

Laten we hier eens dieper op ingaan, rekening houdend met de zaken die we hierover weten vanuit de wetenschap.

Wat zijn emoties?

Voor we beginnen is het belangrijk om te definiëren wat we specifiek bedoelen als we het over emoties hebben. Dit is iets wat schijnbaar eenvoudig lijkt, maar niets is minder waar. Er is namelijk – zelfs vanuit de wetenschap – nog steeds geen consensus als het gaat over een correcte definitie hiervoor. Maar de volgende definitie van Miklósi dekt in onze ogen al een groot deel van de lading:

“A psychophysiological proces mediated by unconcious / conscious states that interact with the perception and interpretation of an object or event and modify behavioural readiness through changes in physiological state”  (Miklósi, 2014).

Als we dit omschrijven in onze eigen woorden, komen we tot het volgende:

Emoties zorgen voor een gemoedstoestand die voortkomen bij het waarnemen van een (externe) gebeurtenis . Hierdoor ontstaan er gedragsveranderingen bij het individu als reactie op deze waarneming, waarbij er fysiologische veranderingen plaatsvinden in de interne wereld van dat individu.

• Gemoedstoestand: bv. angst, frustratie, plezier,…
• Waarneming (externe) gebeurtenis: het zien van een spin, het ruiken van lekker eten, het horen van een plots geluid,…
• Gedragsverandering: ik doe “iets”, bv. ik loop weg van de spin
• Fysiologische verandering: door het vrijkomen van hormonen en neurotransmitters, kan bv. je hartslag toenemen, je begint te zweten,…

Verschillende niveaus

Als we refereren naar emoties, kunnen we 3 niveaus onderscheiden:

• Het eerste niveau van emoties wordt omschreven als de primaire emoties. Dit zijn de instinctieve emoties die onbewust worden ervaren en die evolutionair belangrijk zijn voor de overleving.
  Enkele voorbeelden hiervan zijn angst, frustratie, boosheid, lust,…
  
  
• Het tweede niveau van emoties wordt omschreven als de secundaire emoties. Dit zijn de emoties die volgen op primaire emoties en voortkomen uit simpele leerprocessen. Hierdoor is een individu beter in staat om doeltreffender te leven, m.a.w. ze leren filteren en gericht reageren op de wereld. 
  Enkele voorbeelden hiervan zijn schaamte, jaloezie, schuld,…
  
  Het derde niveau van emoties wordt omschreven als de tertiaire emoties. Dit zijn emoties die worden opgeroepen door fantasie. Hierdoor kan een individu in een bepaalde gemoedstoestand komen door enkel zich bepaalde zaken voor te stellen.

Primaire emoties bij honden

In 1998 was het Jaak Panksepp die met zijn onderzoeken aangetoond heeft dat honden beschikken over primaire emoties. Hierbij maakte Panksepp het onderscheid tussen 7 primaire emotionele systemen (Panksepp, 1998):

• Positieve emoties – SEEKING, LUST, CARE & PLAY
• Negatieve emoties – RAGE, FEAR, PANIC

In 2017 heeft Daniel Mills nog twee bijkomende systemen toegevoegd aan de 7 emotionele systemen van Panksepp. Hij was namelijk van mening dat ook PAIN en HATE behoren tot de primaire emoties van honden (Mills, 2017).

De kernboodschap van dit onderdeel is dus dat honden in staat zijn om emoties zoals angst, frustratie of pijn te ervaren. Om die reden is het dan ook belangrijk om op een respectvolle manier om te gaan met onze honden. Als we grijpen naar (straf)technieken die de hond bewust pijn doen – bv. om honden ongewenst gedrag af te leren – zal één of meerdere van deze primaire emotionele systemen geactiveerd worden. Dit kan niet alleen leiden tot een onzekere en/of angstige hond (FEAR), maar kan ook voor een definitieve breuk in de vertrouwensrelatie met u als eigenaar betekenen. Een onzekere en/of angstige hond kan altijd bijten om zichzelf te beschermen… iets waar geen van beide partijen baat bij heeft.

Om te weten hoe je hond zich voelt, kan het ook helpen om op de stress signalen te letten die hij vertoont. Hiervoor hebben we een aparte blog geschreven (deze vindt u HIER terug)

Kan een hond zich schuldig voelen?

Schuld is een emotie die we onder het tweede niveau – de secundaire emoties – terugvinden. Maar wat betekent deze emotie eigenlijk? Laten we het opnieuw even kort uitleggen:

Een individu dient het rationele besef te hebben dat hetgeen hij/zij zojuist gedaan heeft, niet correct is in functie van de normen en waarden of dat er hierdoor schade werd berokkend aan anderen (Tangney & Miller, 1996; Teroni & Deonna, 2008).

Dus om schuldbewust te kunnen zijn moet er een rationeel besef zijn van het gestelde gedrag t.o.v. de normen en waarden van de maatschappij waarin het individu leeft.

Als we dit gaan reflecteren naar onze honden, is er tot op heden vanuit de wetenschap geen enkel bewijs dat onze honden zouden beschikken over dit vermogen. Maar hoe verklaar je dan die ‘schuldige blik’ van je hond?

De ‘schuldige blik’

In 2009 heeft psychologe Alexandra Horowitz een onderzoek gedaan naar het herkennen van deze ‘schuldige blik’.  Voorafgaand het onderzoek kreeg elke hondeneigenaar een vragenlijst die ze gescheiden van elkaar moesten invullen. Als eerste moesten ze aangeven of ze de schuldige blik van hun eigen hond konden herkennen. Daarnaast moesten de eigenaars ook aangeven welke ‘schuldige gedragingen’ ze dan konden herkennen bij hun hond.

Maar liefst 74% van de aanwezige hondeneigenaars verklaarde dat ze de schuldige blik bij hun eigen hond hadden herkend. Hierbij gaven ze aan te weten hoe ze zichzelf gedragen als ze zich schuldig voelen. Deze gedragingen waren volgens hen dan ook duidelijk te zien bij hun hond. Enkele voorbeelden werden omschreven als een ineengedoken en verlaagde houding, een ‘zachte’ blik in de ogen, het naar achteren dragen van de oren,… (Horowitz, 2009).

Opbouw van het onderzoek (Horowitz, 2009)

De verschillende honden werden elk apart in een kleine kamer gezet, waarbij er in het midden van de kamer een bord met eten stond. De hondeneigenaar werd gevraagd om de kamer te verlaten en de hond het signaal te geven om het eten niet op te eten. Na dat de eigenaar de ruimte had verlaten, kreeg een deel van de honden de mogelijkheid om het eten op te eten terwijl het andere deel van de honden die mogelijkheid niet kreeg.

Na een paar minuten werd er gevraagd aan de hondeneigenaar om de ruimte terug te betreden. Vlak voor het binnengaan kregen de eigenaars te horen of hun hond het eten had laten staan of niet, al bleek deze informatie die ze meekregen niet altijd correct te zijn met de werkelijkheid. Dus in het geval hun hond niets had opgegeten, kreeg de eigenaar te horen dat de hond het wel had opgegeten en visa versa. Hierdoor konden de onderzoekers testen of de eigenaar bepaalde schuldgedragingen zag bij de hond of niet.

En wat bleek?

Dezelfde gedragingen dan vooraf beschreven werden door de hondeneigenaars opnieuw waargenomen. Maar dit kwam zowel voor bij de honden die het eten hadden opgegeten als degene die dat niet hadden gedaan. Straffer nog… de honden die niets hadden opgegeten bleken meer van deze ‘schuldgedragingen’ te vertonen dan de honden die het voedsel wel hadden opgegeten (Horowitz, 2009).

Volgens de onderzoekers was dit te verklaren door het feit dat honden reageren op de lichaamstaal van hun eigenaar. Deze reactie op de lichaamstaal vindt plaats ongeacht ze het eten hebben opgegeten of niet. We kunnen dus stellen dat honden specifiek gedrag vertonen in bedreigende situaties (bv. eigenaar die boos kijkt), met als doel om de dreigende lichaamstaal van diens eigenaar te doen stoppen.

De zogenaamde ‘schuldige blik’ van honden – lage houding, oogcontact vermijden, lage staart, trage kwispel, hoofd gebogen, oren plat,… – zijn dus normale gedragingen van een hond in een voor hem bedreigende situatie. Ze deden op dat moment dus een poging om de relatie met hun eigenaar te herstellen, ongeacht of ze het voedsel hadden opgegeten of niet (Horowitz, 2009).

Conclusie

De zogenaamde ‘schuldige blik’ van honden blijkt dus niet te bestaan!

We kunnen dus enkel met zekerheid stellen dat onze honden in staat zijn om primaire emoties te ervaren. Honden kunnen dus wel degelijk angst, plezier of frustratie ervaren. Voor de secundaire emoties – zoals schuld – is er bij onze honden geen enkel aantoonbaar bewijs. Ondanks wij vaak het tegendeel geloven, is de ‘schuldige blik’ niets meer dan een reactie op onze lichaamstaal. Hiermee willen ze ons voornamelijk duidelijk maken dat ze zich onzeker voelen in de voor hen (bedreigende) situatie. Het enige doel dat ze hiermee hebben? Het voorkomen van een conflict en zorgen dat de situatie niet escaleert.

 

Wil je graag alles te weten komen over de taal, emoties en gedrag van jou hond? Neem dan zeker eens een kijkje in ons huidige aanbod aan wetenschappelijk onderbouwde opleidingen.